I. TÊN GỌI: KHU CĂN CỨ NÚI DINH

Nguồn gốc tên gọi: năm 1658 (thời chúa Nguyễn Phúc Tần) có cuộc điều binh của trưởng cơ Yên Thành Hầu từ tỉnh Phú Yên về đây. Binh lính đóng trên các triền núi có xây một dinh trại cho Yên Thành Hầu làm việc và chỉ huy, từ đ1o ngọn núi này mang tên Núi Dinh. Hiện nay trên đỉnh núi hãy còn dấu tích nền nhà, lối đi. Châu Thành đấu tranh được và xây dựng nhà xuất bản Đồng Nai 1988- trang 17.

II. ĐỊA ĐIỂM VÀ ĐƯỜNG ĐI ĐẾN:

Khu căn cứ Núi Dinh thuộc địa phận 3 xã: Hội Bài, Long Hương và Châu Pha huyện Châu Thành tỉnh Bà Rịa Vũng tàu.

Vào đời vua Gia Long, Núi Dinh thuộc tổng Phước An, phủ Long Phước, thị trấn Biên Hòa.

Đời Minh Mạng, Núi Dinh thuộc phủ Phước Tuy, trấn Biên Hòa., trước 1975 thuộc tỉnh Phước Tuy, sau đó thuộc tỉnh Đồng Nai.

Phía tây Núi Dinh giáp xã Hội Bài, Long Hương, có Quốc lộ 51 chạy qua.

Phía đông- nam giáp xã Long Hương, sông Dinh, thị trấn Bà Rịa. Phía bắc giáp xã Châu Pha – Tóc Tiên.

- Từ Nhà Tròng trung tâm thị trấn Bà Rịa, Châu Thành, qua cầu Long Hương tới quốc lộ 51 đến km số 26 Vũng Tàu – TP.HCM đến ấp Kim Hải (xã Long Hương) rẽ vào chân núi đường Ổ Công, đến suối Tiên sẽ vào khu căn cứ Núi Dinh.

- Từ UBND xã Hội Bài tới con đường gần Linh Sơn Cổ Tự dẫn vào chân núi tới cổng chùa Linh Sơn tịnh xá cũng đến được căn cứ.

III. SỰ KIỆN, NHÂN VẬT LỊCH SỬ:

- Vài nét về điều kiện tự nhiên và vị trí địa lý:

Dãy Núi Dinh nằm về phía đông bắc tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu, là một dãy núi quan trọng trong tỉnh với nhiều ngọn núi cao: núi Cao 193m, núi Dinh cao 491m, núi Bao Quan 504m, núi Da Dâu 436m.

Về cấu tạo địa chấn: Núi Dinh được cấu tạo bằng đá Granit trong, hạt mịn màu ghi hoặc đen rất có giá trị trong xây dựng.

Núi Dinh có nhiều suối chảy xuống: Suối Ngọt, suối Nghệ, Rạch Váng, suối Hương đổ về phía biển (xã Long Sơn). Vào đầu thế kỷ XX vùng Núi Dinh còn là khu rừng nguyên sinh với nhiều cây cổ thụ như: Dầu, Sao, Cẩm Lai, Sơn Trà, Đác, Chiêu Liêu, Trâm Sừng, Săng Trắng, Sến gõ…bên cạnh còn có nhiều cây thuốc quý: Cam thảo, Hoằng Đằng, Hà Thủ Ô, Ba, Kích, Sâm Nam….Động vật ở đây cũng khá phong phú: Hổ, Hón, Gà rừng, Khỉ, Vooc Nai, Hoãng, Gấu, Cúi, Heo rừng…

Địa hình củ Núi Dinh có vị trí chiến lược quan trọng, từ đây có thể bao quát, án nhữ toàn bộ khu vực phía đông Sài Gòn, phía bắc là thành phố Biên Hòa cách 97 km, phía đông là căn cứ Minh Đạm (Long Đất), phía nam là Biển Đông, phía tây là thành phố Vũng Tàu cách 22 km, sông Lòng Tàu và sông Thị Vải.

Từ đây có thể đi lại Vũng Tàu-Biên Hòa-Sài Gòn bằng quốc lộ 51 và đường sông rất thuận lợi, dễ dàng.

Dựa vào yếu tố đó, Núi Dinh trở thành một pháo đài quan sát án ngữ cả vùng chiến lược rộng lớn phía đông Sài Gòn.

Có thể nói Bà Rịa là một trong những trung tâm do người Việt đến khai phá. Theo truyền thuyết, Bà Rịa mang tên người đàn bà quê ở Bình Định (1765) sinh năm 1765 vào nam từ năm 15 tuổi, mất vào năm 1803, là người có công lập ra nhiều làng ở đây nhất là làng Phước Liễn, hiện nay còn đền thờ ở trên (Dinh Cố) ở Tam Phước.

Ở bên sườn núi Bồng Lai (Núi Dinh) có tổ Đình Linh Sơn Tự (chùa Tây Phương) cách ngày nay 300 năm vào thế kỷ 17, đã đánh dấu mốc quan trọng, là một trung tâm phật giáo lâu nhất của miền Đông Nam Bộ.

Thị xã Bà Rịa được thành lập từ năm 1949.

Hoạt động tại căn cứ rừng Sác thuộc xã Long Sơn. Vào cuối năm 1952, quân Pháp triển khai kế hoạch tập trung lực lượng thủy lục không quân đánh vào căn cứ của tỉnh Bà Rịa- Chợ Lớn tại xã Phú Mỹ. Từ Bà Rịa đến Long Thành, từ rừng Sác đến Hắc Dịch đều trở thành mục tiêu đánh phá ác liệt của địch. Ngày 23/11/1952 thực dân Pháp mở cuộc càn lớn vào căn cứ rừng Sác, lực lượng của địch gồm 2 tiểu đoàn lính thủy đánh bộ , 5 máy bay và 2 tàu chiến hỗ trợ. Bọn lính thủy đánh bộ thọc lên vào xã Long Sơn, Phú Mỹ, chúng cho máy bay thả bom vào vùng núi Thị Vải, Châu Pha, Ông Trịnh. Trước tình hình ác liệt đó Thị ủy Bà Rịa rời căn cứ từ rừng Sác về Núi Dinh. Lợi dụng địa hình ở đây có núi non, suối hang, rừng rậm gần sát trung tâm địch ở thị xã Bà Rịa, các xã Long Hương, Hội Bài, ấp Châu Pha…từ căn cứ Thị ủy Bà Rịa vừa chỉ đạo phong trào đấu tranh chống Pháp vừa củng cố và phát triển lực lượng.

Căn cứ Núi Dinh gồm các bộ phận Thị xã ủy, ủy ban hành chánh thị xã, mặt trận Liên Việt, Thanh niên Tiền phong cứu quốc, biệt động đội đóng ở các khu vực Hang Mai, Hang Tổ, Hang Dơi, chùa Sầu Riêng…Từ các địa đểm này, Thị ủy Bà Rịa tổ chức các cuộc binh vận, tuyên truyền vũ trang trong quần chúng nhân dân, phát triển lực lượng và ìm mọi các để đánh địch ở Nhà Tròn (trung tâm thị xã Bà Rịa), Thủ Lựu xã Phước Lễ…gây cho địch thiệt hại nặng nề…

- Thời kỳ 1954-1961: Thị ủy Bà Rịa sắp xếp lực lượng một số bộ phận lên đường đi tập kết, một số cán bộ cốt cán ở lại hoạt động công khai hợp pháp, bám sát quần chúng nhân dân.

Mùa khô năm 1966, Mỹ - Úc đến tăng cường cùng quân ngụy đánh phá khu vực căn cứ Núi Dinh. Bọn Mỹ Úc đổ quân xuống chân Núi Dinh, bộ binh và xe tăng vây chặt, pháo cỡ lớn bắn tấp nập vào sườn núi, may bay B52 dội từng đợt rung chuyển cả núi rừng, sau đó trên đỉnh núi bọn trực thăng dùng dây thả từng toán biệt kích. Bọn lích Úc dùng cưa máy dọn bãi đổ quân, kết hợp dưới đánh lên trên đánh xuống. Đội biệt động Bà Rịa (lực lượng huyện Châu Đức) và lực lượng bảo vệ Thành Đoàn Sài Gòn phối hợp tác chiến, lợi dụng địa hình suốt 20 ngày đêm chiến đấu trên căn cứ, bẻ gãy hàng chục cuộc tiến công cũa Mỹ- Úc.

Chiều 30/10/1967, lính Úc tập kích vào căn cứ huyện Châu Đức (Hang Dây Bí), lực lượng ta gồm tiểu đội trinh sát, bảo vệ và cán bộ văn phòng đã dũng cảm chống càn bảo vệ căn cứ. Sau 1 giờ chiến đấu, lực lượng ta đã tiêu diệt gần 100 tên địch.

Tháng 4/1970, quân Úc mở một trận càn lớn vào khu vực căn cứ Núi Dinh, chúng đưa bộ binh, pháo 105 ly lên chốt đóg dài ngày trên đỉnh núi ông Hựu để khống chế các hoạt động của ta ở khu vực Núi Dinh.

Mặc dù trong tình trạng thiếu đói, bộ đội huyện Châu Dức vẫn chủ động chống càn, diệt 1 đại đội Úc bị đánh thiệt hại nặng, bọn Úc cho máy bay , pháo bắn như mưa quanh chân núi. Máy bay trinh sát, máy bay cán gáo suốt ngày đêm rà soát từng ngọn cây, khe suối tìm kiếm căn cứ của ta để trút đạn.

- Ngày 15/5/1970 pháo địch bắn liên tục vào căn cứ của Thị ủy Bà Rịa ở Hang Dơi.

- Tháng 6/1970 biệt kích Úc lại càn quyết vào căn cứ huyện Châu Đức, chúng chốt lại 2-3 ngày để lùng sục khắp nơi. Khi phát hiện được khu căn cứ của ta chúng điều một tiểu đoàn Úc đến bao vây chặt khu vực này. Để bảo tồn lực lượng, cán bộ chiến sĩ ta rút xuống hang sâu cố thủ. Địch dùng thuốc nổ, lựu đạn cay bắn vào miệng hang, anh em chịu đựng suốt cả một ngày liền. Đến đêm 12 đồng chí đã bí mật rút khỏi hang để tìm về được căn cứ huyện ủy. Suốt 1 tuần lễ lính Úc dùng xăng bột đốt cháy toàn bộ khu vực này, chúng dùng thuốc nổ lựu đạn cay bắn vào miệng hang…

Công tác hậu phương địch lục soát gắt gao, nhân dân bị kiểm soát gắt gao, từng búi tóc, lai quần, lai áo đều bị sổ tung mỗi lần ra ấp chiến lược. Các má, các chị đã bằng mọi cách cho dấu qua mắt địch. Mỗi lần ra rẫy, bà con cơ sở thường mặc 2,3 bộ quần áo để chuyển vào căn cứ cho cán bộ và du kích, có lúc phải dấu từng lon gạo, lon muối vào cán cuốc, cán rựa mới mang ra rừng được. Nhiều bà con như ông Bẩy cây, Ba cây, hai Thanh, Nguyễn Kim Châm vừa cung cấp tình hình hoạt động của địch vừa cung cấp đạn dược, thuốc men. Ông bà Hoa ở ấp Hương Sơn (Long Hương) tổ tưởng thu góp lúa gạo, vợ chồng ông Ba Hường tiếp tế thuốc men, tết năm nào cũng tìm cách chuyển lương thực, thực phẩm cho cán bộ, chiế sĩ ăn tết ở căn cứ Núi Dinh.

Cuối năm 1970, Mỹ-Úc tiếp tục mở cuộc càn quét dài ngày, chúng thực hiện ủi rừng thành từng ô, chia cắt địa hình từ lộ 15 đến núi Dinh để "khai hoang lập ấp" quyết tìm cho được cơ quan đầu não, lực lượng vũ trag của huyện Châu Đức và thị xã Bà Rịa để tiêu diệt căn cứ. Huyện ủy Châu Đức chuyển về suối Châu Pha. Đánh hơi được cơ quan huyện ở đây, giặc Úc lại càn vào khu căn cứ Châu Pha theo sát từng bước chân của cán bộ chiến sĩ. Lúc này gạo muối không còn, 5 ca thương binh không đủ thuốc men chữa trị. Bọn thông tin địch ngồi trên máy bay ngày đêm ra rả gọi tên cán bộ chiến sĩ ra đầu hàng.

Một thời gian rau rừng cũng cạn dần. Ở ngay căn cứ có 1 loại cây có trái giống như hạt đậu phộng, thấy chim chóc ăn được anh em lấy ăn vì vậy gọi căn cứ là Sơn Bí. Ngoài ra anh em còn phải ăn củ chuối, mùng tơi đất, đọt đát, măng nứa, măng le, lá xâm cát…

Đến tháng 6 năm 1971 căn cứ Huyện Ủy Châu Đức dời về Hang Dơi cán bộ đảng viên, đội biệt động chia làm 3 cánh quân bám địa bàn và quần chúng để củng cố cơ sở phát triển lực lượng.

Tháng 9/1971 căn cứ huyện Châu Đức chuyển về xứ Châu Pha năm 1972-1975 căn cứ Thị ủy Bà Rịa chuyển về chùa Diệu Linh vừa bám trụ vừa hoạt động.

Căn cứ Núi Dinh trong thời kỳ chuẩn bị cuộc tổng tiến công mùa xuân 1975:

Ngày 20/4/1975 đồng chí Lê Minh Nguyện Phó bí thư Tỉnh Ủy Bà Rịa Long Khánh về triển khai kế hoạch tổng tiến công trổi dậy cao Huyện ủy Châu Đức và Thị ủy Bà Rịa tại căn cứ Châu Pha (Núi Dinh) với quyết tâm "huyện giải phóng huyện", "xã giải phóng xã" các đồng chí Huyện ủy và Thị xã Bà Rịa nhanh chóng tới các địa bàn được phân công triển khai kế hoạch tiến công và nổi dậy giải phóng quê hương. Thị ủy Bà Rịa chuyển căn cứ xuống đất bằng gần khu trường bắn Núi Dinh. Chiều 27/4/1975 toàn Huyện và Thị xã hoàn toàn giải phóng.

IV. LOẠI HÌNH DI TÍCH:

Căn cứ Núi Dinh thuộc loại di tích lịch sử cách mạng. Nơi ghi dấu những sự tích anh hùng của quân và dân Huyện Châu Thành trong 2 cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.

Căn cứ Núi Dinh gồm các điểm sau:

1. Hang Dây Bí gồm: Hang Huyện ủy Châu Đức, Hang giao liên.

2. Hang Tổ

3. Hang Mai (chùa Ông Sáu Trọng, chùa Bà Huệ Tiên)

4. Hang chùa Ông Trọng

5. Bưng Lùng.

6. Hang Dơi

7. Chùa Sầu Riêng.

Nằm ở độ cao 491m phía Đông Nam khu vực núi Dinh. Nơi đây là căn cứ hoạt động của Huyện ủy, Huyện Đội Châu Đức (Tỉnh Bà Rịa cũ). Ở đây có nhiều vòm đá, lòng hang rộng thông với nhau tạo thành vị trí rất hiểm trở, hang rộng 3m, dài 6m, lòng hang hẹp dần và sâu dần vào núi. Bên ngoài có cây rừng mọc um tùm.

Cán bộ và chiến sĩ Huyện Châu Đức thường làm việc tại của hang, dưới các vòm đá.

Cách 700m về phía Bắc là Hang giao liên nằm ở độ cao 450m, rộng 3m, dài 4m sâu vào trong núi 2,5m trong hang có suối chảy.

2. Hang Tổ:

ở độ cao 200m là vòm đá rộng 4m, dài 12m, cao 1.9m. Ở giữa có bàn thờ xi măng đặt pho tượng Phật Thích ca Mâu Ni ngồi thiền trên đài sen. Hang Tô có 2 ngách: 1 ngách ăn sâu vào sườn núi, rộng 1,5m, dài 5m, sâu gần 2m, ngách phía trên nằm sâu 6m, rộng 1,2m, cao 0,6m.

Nằm ở độ cao 254m phía Tây Bắc Núi Dinh, đây là một khu đất rộng cỏ tranh mọc um tùm thoải dần về phía Bắc. Phía trong có hang động ở phía Tây và Nam có suối chảy róc rách suốt ngày đêm.

Trong thời kỳ chống Pháp và Mỹ khu vực Hang Mai có khá nhiều chùa chiềng gồm chùa Bà Huệ Tiên, Ông Sáu Trọng…cán bộ, chiến sĩ ta thường vào đây nghỉ ngơi. Gần Hang Mai cán bộ, chiến sĩ còn dựng lán trại để hoạt động, làm việc. Sau chiến dịch Mậu Thân1968 địch phát hiện căn cứ Hang Mai đã dung bom B52, Bom xăng hủy diệt toàn bộ khu vực này. Tại Hang Mai địch dung mìn phá sạch cửa hang hiện nay chỉ để lại phế tích của chùa Ông Sáu Trọng và chùa Bà Huệ Tiên.

Ngoài ra ở khu vực Hang Mai còn sót lại một vài hố bom hiện nay cây cỏ đã mọc um tùm.

Là một mõm đá nằm trên độ cao 360m bên ngoài trồng cây sứ, hang có vị trí thuận lợi, có hai đường lên xuống chia làm 2 ngách. Ngách ngoài cao 2m, rộng 3,5m, dài 4,2m; ngách trong ăn xuống núi rộng 4m, dài 6m. Nơi đây là nơi dừng chân của Thị ủy Bà Rịa trên đường đi lên căn cứ Bưng Lùng.

Nằm ở bên thung lũng núi Dinh độ cao 250m có nhiều cây Lùng (Lá dong) nên đặt tên cho căn cứ là Bưng Lùng. Nơi đây là hoạt động của cán bộ chiến sỹ Thị ủy Bà Rịa và Thị đội Bà Rịa vào những năm 1961-1967. Cán bộ và chiến sĩ ta làm nhà bằng gỗ, tre, mái lợp lá trung quân, xung quanh cho phên tre dài 7m, rộng 4m, cao 3m để làm việc và ở cách 5m về phía Tây là khu vực nhà bếp.

Nằm ỏ phía Tây Nam núi Dinh ở độ cao 80m ở đây có nhiều dơi nên anh em gọi là căn cứ Hang Dơi. Hang chia làm 2 ngách, ngách trên và ngách dưới.

7. Căn cứ chùa Diệu Linh:

Nơi đóng quân và chỉ đạo của Thị ủy Bà Rịa từ năm 1972 -1975. Nằm ở hướng Tây Bắc núi Dinh ở độ cao 160m. Căn cứ trước đây có lán trại bằng lá trung quân, bàn ghế làm bằng cây và tre để làm việc. Xung quanh cán bộ ta đào nhiều hầm chữ T dài 2,5m, ngang 2,0m, rộng 1,5m, sâu 1,6m, dày 0,6m.

Có hai lối lên xuống, dưới có thể mắc võng để trách bom và pháo.

Chùa Diệu Linh là cơ sở cách mạng cung cấp lương thực, thực phẩm của Thị ủy Bà Rịa trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Năm 1968 Chùa bị bọn đế quốc Mỹ hủy diệt, hiện nay chùa chỉ còn lại ngọn tháp cao 3 tầng và nền nhà rộng 10m, dài 30m. Tháp chùa Diệu Linh cao 6m, rộng 1,4m, xây bằng gạch xi măng, trang trí cánh hoa sen, mây cách điệu…

Căn cứ núi Dinh hiện nay còn các hiện vật sau:

- Hang giao liên: Tấm áo mưa bằng vải bạt đã bị rách, lựu đạn 5 trái, một trái pháo 105mm còn hạt nổ.

- Hang Tổ: 1 pho tượng phật Thích Ca Mâu Ni.

- Hang Dơi: pho Quan Thế Âm Bồ Tát.

Căn cứ núi Dinh còn có giá trị du lịch, thu hút khạch tham quan hấp dẫn và lý thú.

VIII/ CÔNG TÁC BẢO VỆ DI TÍCH:

IX/ PHƯƠNG ÁN BẢO VỆ:

- Kêu gọi Hội Phật Giáo, Phật tử khôi phục hệ thống chùa Hang Mai Diệu Linh…đúng nguyên trạng ban đầu.

X/ CƠ SỞ PHÁP LÝ BẢO VỆ DI TÍCH:

XI/ CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO:

2/ Chiến khu Rừng Sắc – Lương Văn Tho

3/ Truyền thống xã Long Hương – Võ Văn Ấn Nhà xuất bản Đồng Nai 1988

4/ Châu Thành đấu tranh và xây dựng Nhà xuất bản Đồng Nai

5/ Qua lời kể, tọa đàm của các đồng chí lão thành cách mạng Nguyễn Thành Võ (Hai Võ), Vũ Văn Tâm (Sáu Tâm), Võ Hữu Thạnh (Tư Tài).

6/ Địa phương chí tỉnh Phước Tuy

7/ Khảo cứu Bà Rịa – Bản dịch tiếng Pháp 1905.